Rozwiązanie umowy użytkowania nieruchomości z organizacją pozarządową przez organ wykonawczy
ZGŁOSZONY PROBLEM:
Wójt, nie podając przyczyny, wypowiada umowę bezpłatnego użytkowania nieruchomości/lokalu przez gminną jednostkę Ochotniczej Straży Pożarnej. Czy działa zgodnie z prawem? Jakie obowiązki ciążą na gminie w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
ZAKRES OPINII:
Wójt, działając w imieniu gminy, rozwiązał umowę użyczenia nieruchomości z Ochotniczą Strażą Pożarną, uniemożliwiając tym samym OSP utrzymanie jednostki w gotowości na wypadek pożaru czy innych klęsk żywiołowych (OSP pozbawiona lokalu, nie ma gdzie przechowywać sprzętu gaśniczego, prowadzić ćwiczeń i szkoleń dla swoich członków, nie ma możliwości utrzymania w gotowości ani sprzętu przeciwpożarowego, ani strażaków).
OPINIA:
W przedmiotowej sprawie najistotniejsze jest wskazanie na obowiązki gminy w zakresie ochrony przeciwpożarowej, w tym ochrony przed klęską żywiołową lub innym zagrożeniem.
Otóż, zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, a do tych zalicza się m.in. ochrona przeciwpożarowa, należy do zadań własnych gminy (art. art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.).
Zgodnie z ustawą z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229 ze zm.) ochrona ta polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem. Chodzi o:
• zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia,
• zapewnienie sił i środków do zwalczania np. pożaru czy klęski żywiołowej,
• prowadzenie działań ratowniczych.
W praktyce oznacza to m.in. tworzenie warunków organizacyjnych i formalnoprawnych, zapewniających ochronę ludzi i mienia, a także przeciwdziałających powstaniu lub minimalizujących skutki pożaru, klęski żywiołowej lub innego zagrożenia, w tym o zapewnienie odpowiednich sił i środków do prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczych.
Wśród wielu jednostek ochrony przeciwpożarowej ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej w art. 15 ust. 6 wymienia również ochotnicze straże pożarne. Zgodnie z art. 19 ust. 1 tej ustawy ochotnicza straż pożarna (OSP) i związek ochotniczych straży pożarnych funkcjonują na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.
Terenem własnego działania jednostek OSP jest w zasadzie teren gminy, w której zostały utworzone.
Jako, że ochrona przeciwpożarowa jest zadaniem własnym gminy, koszty związane z wyposażeniem, utrzymaniem, wyszkoleniem, umundurowaniem i zapewnieniem gotowości bojowej oraz ubezpieczeniem członków OSP ponosi gmina (art. 32 ustawy o ochronie przeciwpożarowej). Budżet państwa natomiast uczestniczy w kosztach funkcjonowania jednostek OSP tylko, jeżeli działają one w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego lub w ramach zadań zleconych gminom. Nieodpłatne są szkolenia członków OSP, do prowadzenia których zobowiązana jest Państwowa Straż Pożarna.
Do ważnych zadań gminy w zakresie ochrony przeciwpożarowej należą m.in.:
• realizacja ustalonych przez wojewodę zadań krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze gminy,
• współpraca z komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej w zakresie realizacji zadań krajowego systemu ratownictwa gaśniczego,
• zaopatrzenie obszaru gminy w wodę do celów gaśniczych,
• realizacja zadań w zakresie zapewnienia ochrony przeciwpożarowej i innych miejscowych zagrożeń terenu, gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,
• zapewnienie odpowiednich środków w budżecie gminy, w części dotyczącej ochrony przeciwpożarowej,
• współpraca ze starostwem oraz komendantem powiatowym (miejskim) PSP w zakresie ochrony przeciwpowodziowej oraz zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi lub środowiska na obszarze gminy,
• udzielanie pomocy jednostkom OSP funkcjonującym na obszarze gminy.
Powszechną praktyką gmin w zakresie wykonania przedmiotowego zadania własnego jest m.in. wyposażenie OSP w prawo nieodpłatnego użytkowania nieruchomości, na której posadowiony jest odpowiedni dla realizacji zadań statutowych tejże jednostki budynek, np. w drodze zawarcia – tak jak to miało miejsce w omawianym przypadku – stosownej umowy użyczenia.
Ponadto, należy wskazać na okoliczność, że jeżeli Komendant Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej, działając na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 września 1998 r. w sprawie zakresu szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w 2001r. włączył OSP do tego systemu, gminę obciążają dodatkowe obowiązki. Włączenie bowiem poprzedza zawarcie porozumienia pomiędzy komendantem Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej, wójtem gminy oraz działającą na terenie gminy OSP (zgodnie z § 3 ust. 1w/w rozporządzenia). Stosownie do treści w/w porozumienia zazwyczaj obowiązkiem gminy jest m.in. ponoszenie kosztów związanych z utrzymaniem, wyposażeniem i zapewnieniem gotowości bojowej jednostki włączonej do systemu, w tym zapewnienie odpowiednich warunków do garażowania sprzętu.
Podsumowując, stwierdzić należy, że ustawodawca, nakładając na gminę obowiązek realizacji zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, powierzył bezpośrednie ich wykonanie funkcjonującym na terenie gminy OSP, obciążając gminę kosztami utrzymania takich jednostek w zakresie niezbędnym dla wykonywania tychże zadań. Dodatkowo, w przypadku gdy rzeczona jednostka funkcjonuje w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na podstawie porozumienia, którego stroną jest gmina, gmina reprezentowana przez wójta przyjęła na siebie również obowiązki współfinansowania dodatkowych zadań OSP w zakresie określonym w tym porozumieniu.
Z powyższego jednoznacznie wynika, iż obowiązkiem gminy jest m.in. zapewnienie na własny koszt odpowiedniego budynku/lokalu niezbędnego do prawidłowego wykonywania przez OSP zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, w szczególności zaplecza organizacyjnego, pomieszczeń do przechowywania w należytych warunkach sprzętu niezbędnego do realizacji tych zadań, miejsca, gdzie będzie możliwe bieżące prowadzenie ćwiczeń bojowych, profesjonalnych szkoleń itp.
Skuteczne wypowiedzenie przez gminę umowy użyczenia nieruchomości, na której posadowiony jest budynek spełniający wyżej określone funkcje, powoduje na podstawie wskazanych wyżej przepisów prawa, w tym również rzeczonego porozumienia, jeśli zostało zawarte, powstanie po rozwiązaniu tejże umowy, po stronie gminy obowiązku zapewnienia OSP bezpłatnie do używania innego lokalu/budynku, umożliwiającego prawidłową realizację zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
Do czasu upływu umownego okresu wypowiedzenia, o ile został w umowie przewidziany, możliwe jest również drugie rozwiązanie, tj. wystąpienie przez Zarząd OSP do wójta gminy o cofnięcie oświadczenia o rozwiązaniu umowy (dopóki nie nastąpi skutek w postaci rozwiązania umowy, oświadczenie gminy o jej wypowiedzeniu może być skutecznie cofnięte za zgodą drugiej strony umowy, w tym przypadku OSP).
W sytuacji, gdy w sprawie zainteresowanym jest także Powiatowa Państwowa Straż Pożarna (strona porozumienia w sprawie włączenia OSP do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, jeśli zostało zawarte), należy zapoznać z problemem komendanta tej jednostki, bowiem po rozwiązaniu umowy wynikające z porozumienia obowiązki zarówno OSP jak i gminy również nie będą wykonywane.
Zgodnie z art. 18a ust.1 przywoływanej wyżej ustawy o samorządzie gminnym rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy; w tym celu powołuje komisję rewizyjną. Rada gminy jest więc organem, do którego należy skierować skargę na działalność wójta, pozbawiającą OSP możliwości prawidłowego działania, a więc również godzącego w żywotny interes lokalnej społeczności, zagrożone staje się bowiem wykonanie ustawowego zadania gminy w zakresie bezpieczeństwa pożarowego.
Zgodna z przepisami prawa realizacja zadań własnych przez Gminę jest również przedmiotem kontroli przez NIK, a w zakresie finansowania tychże – także przez RIO. W przypadku niewywiązywania się przez wójta z obowiązków ustawowych możliwa jest również skarga do właściwego wojewody w trybie art. 96 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym.
Opracowano w ramach Projektu „Akademia Demokracji Lokalnej” realizowanego w ramach Programu „Prawo w służbie obywatela” Fundacji Fundusz Lokalny SMK. Projekt dofinansowany ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.
Zamieszczane na portalu www.fundacjasmk.pl informacje o udzielonych poradach prawnych są wynikiem analiz indywidualnych stanów faktycznych podmiotów występujących z pytaniami prawnymi do doradców prawnych. Informacje zamieszczone na stronie projektu mają walor jedynie informacyjny. Mogą być zastosowane w indywidualnych sytuacjach prawnych, jednak Fundacja Fundusz Lokalny SMK, właściciel serwisu, nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne szkody i negatywne następstwa podjętych działań. Wszelkie działania prawne analogiczne do opisywanych w opiniach prawnych należy konsultować z prawnikiem.