Wprowadzenie:
Jednym kluczowych elementów Programu Integracji Społecznej był proces aktualizacji Gminnych Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych (GSRPS), który rozpoczął się wiosną 2008 r. i trwał praktycznie cały rok (dla każdej gminy ok. 5-7 miesięcy). W kilku gminach proces tworzenia GSRPS umożliwił opracowanie pierwszej w historii samorządu strategii społecznej dla danej gminy. Wszystkie dokumenty strategiczne powstawały w trakcie warsztatów, w sposób partycypacyjny – z udziałem reprezentantów społeczności lokalnej: przedstawicieli samorządu gminnego, lokalnego biznesu, parafii, miejscowych instytucji, organizacji pozarządowych, liderów lokalnych.
Część warsztatów prowadzona była przez zewnętrznych moderatorów Centrum Aktywności Lokalnej (CAL), a część przez konsultantów regionalnych. W każdym z warsztatów uczestniczyło 15-35 osób.
Po fazie spotkań – materiały wymagały uporządkowania i zredagowania – te prace wykonywali najczęściej koordynatorzy gminni, wspomagani przez pracowników urzędu. W wyniku tego procesu pod koniec 2008 r. w 42 gminach świętokrzyskich, biorących udział w Programie Integracji Społecznej były nowe lub zaktualizowane GSRPS tworzone przy udziale przedstawicieli społeczności lokalnej. Zespół zarządzający Programem jak i konsultanci postawili za wymóg „partycypacyjny procs planowania” bowiem „plan jest niczym planowanie wszystkim”.
Był sobie pomysł…
Dlaczego partycypacyjny proces planowania strategii jest lepszy od innych metod planowania? U podłoża tego założenia jest zrozumienie istoty samorządu. Partycypacyjność czyli uczestnictwo wskazuje na konieczność nie tylko zapewnienia uczestnictwa w procesach planowania ale a aktualnych wyzwaniach stojących przez samorządami, gdzie bierność, apatia, małe zaangażowanie mieszkańców są barierą dla rozwoju społecznego. Wybór 500 gmin do Programu Integracji Społecznej opierał się na „negatywnych” czynnikach, m.in. małe uczestnictwo i aktywność mieszkańców. Program miał to zmienić. Postanowiono włączać społeczności w proces realizacji Programu zaczynając od planowania rozwoju społecznego, określając z przedstawicielami środowisk roczne plany działania, włączając liderów w proces wyboru i oceny ofert skalanych na wdrażanie usług społecznych. Można by rzecz „nic o nas bez nas”.
Gdy pomysł przechodzi w rzeczywistość
Jedną z gmin, która podjęła się dokonania aktualizacji strategii rozwiązywania problemów społecznych była gmina Pawłów. Gmina Pawłów położona jest w północnej części województwa świętokrzyskiego w bezpośredniej bliskości Gór Świętokrzyskich. Jej powierzchnia wynosi 137 km2(13.739 ha). Gmina liczy 35 sołectw. Zamieszkuje ją 15.450 osób, jest typową gminą rolniczą o dużym potencjale produkcyjnym z uwagi na dobre gleby, jednakże rozdrobnienie gospodarstw powoduje tzw. „bezrobocie ukryte”, co w połączeniu z likwidacją miejsc pracy w okolicy gminy prowadzi do powiększającej się liczby osób potrzebujących wsparcia.
Gmina posiadała Strategię od 2006 roku. W 2009 została ona zaktualizowana. Proces ten oparto właśnie na partycypacyjnym modelu, w oparciu o schemat wypracowany w ramach PIS. Aby dokument spełniał oczekiwania społeczeństwa zorganizowano 2 spotkania warsztatowe. Do udziału zaproszono liderów społecznych oraz kluczowe organizacje. Wcześnie przedstawiono założenia posiadanej strategii, wskazując na konieczność analizy celów. Co dały warsztaty? Gminny koordynator mówi: „Chaotycznie rzucane pomysły na rozwiązanie sytuacji trudnych stworzyły bardzo ciekawą listę problemów z uwzględnieniem przyczyn sytuacji problemowej i jej skutków. Dzięki temu zmieniła się perspektywa postrzegania problemów, ich różnorodność i natężenie. Moim zdaniem wynika to z faktu, iż osoby, grupy społeczne stykające się na co dzień z daną sytuacją nie widzą już prostych rozwiązań. Każdą sytuacje gmatwają i szukają rozwiązań daleko. Natomiast „świeże” spojrzenie na problem pozwala dostrzec go z innej perspektywy i często prościej go rozwiązać. Poza tym „burza mózgów” to chyba najlepszy sposób na twórcze podejmowanie prób nowatorskich rozwiązań. Dzięki temu że wśród osób tworzących nowy dokument znalazły się osoby odpowiedzialne za rozwój gminy – sekretarz, nasze rozwiązania zgodne są z planowanym rozwojem gminy”.
Dużym atutem zaktualizowanej strategii jest też to, że odbyła się ona przy udziale osób z zewnątrz – moderatorów CAL – w ramach wsparcia z programu PPWOW. Wydawałoby się że osoby te, nie znając specyfiki Gminy pomocne mogą być przy metodologicznej pracy nad dokumentem strategii. Nie znajomość utartych w gminie zależności, nie blokowała ich przy propozycjach rozwiązań spraw z serii „nie do ruszenia”. Dlaczego warto zaangażować zewnętrznych moderatorów spotkań? „Okazało się też, że rozwiązania tych trudnych spraw tkwią głównie w gminnych stereotypach. Nie ma bowiem żadnych przeszkód formalnych do wyjścia z sytuacji patowej. Ale to należało grupie warsztatowej uświadomić osoba zupełnie niezwiązana z gminą. Wypracowany wspólnie dokument strategii pokazuje, iż każdy (kto chce i działa na rzecz społeczności lokalnej) ma wpływ na to co dzieje się w jego gminie. Przełamuje bierność i nieufność w zakresie współpracy , a przede wszystkim buduje więzi między przedstawicielami poszczególnych grup, instytucji”.
Rezultaty, opinie, plany…
Drabina partycypacji społecznej na podstawie Schemat poziomów partycypacji społecznej (wg Comprehensive planning and citizen participation, S. H. Grabow, M. Hilliker, J. Moskal)1
| Kreowanie
świadomości społecznej Cel: Poinformowanie i uświadomienie podejmowanych działań Zobowiązanie: „Będziemy was informować” Stosowane metody: Wysyłka listów, informacje w mediach, ogłoszenia |
Edukowanie
społeczności lokalnej Cel: Przekazanie informacji w sposób obiektywny, by mieszkańcy mogli lepiej zrozumieć podejmowane działania Zobowiązanie: „Postaramy się to wytłumaczyć” Stosowane metody: Spotkania, informacje na www, gazetki |
Zbieranie opinii
Cel: Uzyskanie opinii społecznej na temat problemów, alternatywnych rozwiązań / decyzji Zobowiązanie: „Umożliwimy różne sposoby wyrażania swojej opinii i poinformujemy, w jaki sposób wpłynęło to na podejmowane działania” Stosowane metody: Spotkania dyskusyjne, badanie opinii publicznej |
Angażowanie
mieszkańców Cel: Angażowanie mieszkańców w proces, po to by rozumieć i uwzględniać ich punkt widzenia i obawy Zobowiązanie: „Będziemy razem pracować, by wasza opinia była uwzględniona i poinformujemy, w jaki sposób wpłynęło to na podejmowane decyzje” Stosowane metody: Spotkania, warsztaty, dyskusje, fora |
Partnerstwo
Cel: Przekazanie podejmowania decyzji grupom lub partnerom społecznym Zobowiązanie: „Będziemy wdrażać te decyzje, które podejmiecie” Stosowane metody: Warsztaty robocze dla społeczności lokalnej zwieńczone opracowaniem planu działania i podjęciem decyzji finansowych |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Jeśli chcemy aby gmina – sołectwo – szkoła, etc była miejscem aktywności i umożliwiała na samorealizację się pomysłów mieszkańców i środowisk należy włączać ich nie tylko w proces wyborczy raz na cztery lata. Na co dzień wydawane są środki publiczne, pieniądze którymi samorząd gminny zarządza w imieniu swoich mieszkańców. Na co dzień też należy umożliwiać współuczestnictwo w realizacji polityk gminnych. Począwszy od informacji skończywszy na partnerstwie. Po drodze jest też miejsce na wspólne podejmowanie decyzji, choćby o tym jakie kierunki i jakie metody działania zapisać w strategii rozwoju społecznego.
Warto….
Czy warto włączać ludzi w działania samorządu?
„W ramach Programu Integracji Społecznej, dzięki warsztatom strategicznym, udało się w znacznym stopniu zmobilizować społeczeństwo do działania. Po raz pierwszy my tj. społeczność gminna decydowaliśmy na co zwrócić szczególną uwagę i na co przeznaczyć środki pieniężne. Nikt z góry nam nic nie kazał. Dzięki wsparciu zewnętrznych ekspertów staliśmy się bardziej otwarci i zaangażowani w pracę nad strategią. Uwierzyliśmy, że zdołamy zrobić coś dla siebie we własnym środowisku. Jest to wielka satysfakcja”. […] Helena Rejent, kierownik świetlicy w Lewkowie Starym2