AKADEMIA ROZWOJU FILANTROPII W POLSCE
Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2003 roku (UDPPiW) nakłada na jednostki samorządu terytorialnego obowiązek współpracy z organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań publicznych. Ustawa nie narzuca sposobów, w jaki współpraca ma być realizowana, wskazuje jedynie przykładowe jej formy mieszczące się zarówno w obszarze finansowym, jak niefinansowym. Współpraca finansowa polega przede wszystkim na zlecaniu realizacji zadań publicznych przez samorządy organizacjom pozarządowym. Podstawowym trybem zlecania zadań jest tryb otwartego konkursu ofert, w wyniku którego samorząd wybiera organizacje, którym zleca zadanie publiczne i przekazuje dotację na jego realizację.
Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wszystkie samorządy regionalne, powiatowe i zdecydowana większość samorządów gminnych zleca organizacjom pozarządowym realizację zadań publicznych. Wynika to z faktu, że w wielu dziedzinach, na przykład pomocy społecznej, edukacji, kulturze czy sporcie organizacje pozarządowe są skutecznym, efektywnym i gwarantującym jakość usług realizatorem zadań publicznych. Zlecanie zadań publicznych organizacjom pozarządowym to także forma wzmocnienia ich potencjału oraz istotnej misji społecznej, którą realizują.
Nowelizacja Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2010 r. wprowadziła możliwość, zgodnie z którą organizacje pozarządowe lub inne podmioty, z którymi samorząd zawarł umowę na realizację zadania publicznego, mogą zlecić powierzenie lub wsparcie tego zadania dalszym organizacjom lub innym podmiotom (Art. 16 ust. 7). W praktyce oznacza to, że jst może zlecić organizacji, by ta wybrała ostatecznych realizatorów zadania publicznego w sposób zapewniający jawność i uczciwą konkurencję, a więc w otwartym konkursie ofert. Wprowadzenie takiego rozwiązania, zwanego powszechnie regrantingiem, od lat postulowały lokalne organizacje pozarządowe i samorządy lokalne, m.in. współpracujące z Akademią Rozwoju Filantropii w Polsce w ramach programu Działaj Lokalnie[1].
Regranting to nic innego jak przekazywanie „dotacji na dotacje” – prosty i efektywny mechanizm przekazywania środków nie bezpośrednio przez samorząd, lecz za pośrednictwem organizacji lub instytucji pełniącej rolę operatora. W praktyce wygląda to tak, że jst przekazuje pewną pulę środków operatorowi, który następnie przekazuje środki dalej, najczęściej w formie mniejszych dotacji, bezpośrednim realizatorom programu lub projektu. Regranting pozwala na sprawne zarządzanie środkami, samorząd uwalnia od obowiązków związanych z wyborem realizatorów, dystrybucją dotacji i monitorowaniem projektów i najczęściej służy pełniejszej realizacji celów danego programu. Regranting już od wielu lat jest z powodzeniem stosowany przez zagraniczne i krajowe organizacje pozarządowe, na przykład Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, Fundację Batorego czy C.S.Mott Foundation. Wieloletnie doświadczenie w regrantingu ma także Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce.
Doświadczenie pokazuje także, że dzięki regrantingowi zwiększa się także ilość i jakość ofert składanych przez organizacje pozarządowe w konkursach dotacyjnych. Organizacja pozarządowa jako operator konkursów samorządowych często lepiej niż samorząd rozumie specyfikę działania pozarządowego, dzięki temu potrafi skuteczniej dotrzeć do organizacji, a także pomóc wypełnić braki uniemożliwiające przygotowanie oferty w konkursie oraz realizację zleconego zadania.
Regranting to także dodatkowe zasoby, bowiem każda organizacja realizująca konkurs w ramach programu ma także swój wkład finansowy i rzeczowy w dotacje, a także działania związane z prowadzeniem konkursu i monitorowaniem dofinansowanych projektów. W przypadku „Działaj Lokalnie” dzięki kwotom pozyskanym przez ODL pula środków programu zwiększa się o około 30%.
Regranting służy także wzmacnianiu potencjału lokalnych operatorów, organizacji pozarządowych specjalizujących się we wspieraniu finansowych aktywności obywatelskiej. Dzięki temu mogą one także co raz skuteczniej pozyskiwać środki zewnętrzne, np. fundusze zagraniczne, które stanowią dodatkowe wsparcie dla działań służących mieszkańcom gmin, powiatów i regionów, w których te organizacje działają.
Podsumowując, może powiedzieć, że dzięki regrantingowi środki publiczne mogą być skuteczniej i efektywniej wykorzystywane do pobudzania aktywności obywatelskiej i zaspokajania potrzeb mieszkańców społeczności lokalnych.
Dotychczas jednak regranting jest wykorzystywany marginalnie. Okazało się, że sam zapis Ustawy to za mało, samorządy nie mają wiedzy i doświadczeń jak regranting przełożyć na praktykę działania. Jak wyłonić operatora, jak określić zakres jego zadań, jakie wymogi powinien spełnić operator, w jaki sposób monitorować i oceniać jego pracę. Brakuje sprawdzonych standardów, procedur i dokumentów stanowiących praktyczne instrumentarium regrantingu.
Odpowiedzią na powyższe bariery upowszechniania regrantingu jest Projekt „Regranting jako sposób zwiększenia zakresu, skali i efektywności realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe w gminie i powiecie” realizowany przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce, w partnerstwie z Biłgorajską Agencją Rozwoju Regionalnego, Urzędem Miasta Biłgoraj, Nidzicką Fundacją Rozwoju NIDA oraz Starostwem Powiatowy w Nidzicy. Dostarczy on praktycznych narzędzi do realizacji regrantingu przez samorządy i organizacje pozarządowe oraz upowszechni wiedzę i dobre praktyki regrantingu.
REGRANTING – POTRZEBA WSPARCIA
Uwzględniając korzyści płynące ze stosowania regrantingu, a jednocześnie dostrzegając bariery w jego praktycznym stosowaniu Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce oraz współpracujące z nią Ośrodki Działaj Lokalne uważają, że niezbędne jest wsparcie upowszechniania tego mechanizmu wśród samorządów terytorialnych. Temu służyć ma projekt realizowany przez Akademię, którego efekty w postaci sprawdzonych w praktyce procedur, wzorów dokumentów i narzędzi wdrażania będą udostępnione publicznie. Ale mamy świadomość, że to za mało, że potrzebne są działania upowszechniające ten mechanizm w znacznie szerszej skali. Podjęcie działań upowszechniających planuje w 2013 roku Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Uważamy także, że istotnym sojusznikiem w upowszechnianiu regrantingu mogą być samorządy regionalne, które w ramach swoich strategii rozwoju z jednej strony same mogą zaplanować wdrażanie tego mechanizmu w zakresie zlecania zadań własnych organizacjom pozarządowym, z drugiej przewidzieć w strategiach działania służące zachęcaniu i edukowaniu samorządów gminnych i powiatowych w zakresie stosowania regrantingu.
[1] Jest to program Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności realizowany od 2000 roku, którego celem jest aktywizowanie lokalnych społeczności wokół różnych celów o charakterze dobra wspólnego. Realizacji Programu służy organizowanie konkursów grantowych, w ramach których wspierane są projekty inicjujące współpracę mieszkańców z małych miejscowości. Pierwsze trzy edycje programu były prowadzone w formie ogólnopolskiego konkursu, w którym dotacje były przyznawane bezpośrednio przez ogólnopolskiego operatora – ARFP. Od czwartej edycji Akademia prowadziła równolegle ścieżkę konkursów lokalnych, realizowanych na terenie wybranych gmin przez lokalnych operatorów. Od 2006 roku, czyli od piątej edycji programu, konkursy realizowane są wyłącznie lokalnie poprzez sieć Ośrodków Działaj Lokalnie (dawniej nazywanych Lokalnymi Organizacjami Grantowymi). Sieć ODL liczy obecnie 53 członków i obejmuje swoim zasięgiem 542 gminy w całej Polsce. ODL co roku ogłaszają według jednakowych zasad konkursy grantowe na realizację inicjatyw społecznych służących dobru wspólnemu mieszkańców gmin i sołectw, jeden konkurs obejmuje zwykle obszar od kilku gmin do kilku powiatów. Akademia przekazuje każdemu ODL środki na granty i obsługę konkursu, które zgodnie z regulaminem programu są powiększane przez ODL o dodatkowe środki finansowe, zebrane lokalnie z przeznaczeniem wyłącznie na granty. Każdy ODL przyznaje średnio 13 dotacji rocznie.